DMX512

System DMX został stworzony przez USITT (United States Institute of Theater Technology) w 1986 roku w celu ujednolicenia sterowania oświetleniem i efektami scenicznymi. Bardzo szybko został uniwersalnym standardem i w 1990r, po drobnych poprawkach otrzymał ostateczną nazwę DMX512/1990. W 2005 roku wprowadzono kilka zmian w specyfikacji standardu i od tego momentu nosi ona nazwę DMX 512-A.
Obecnie system jest wykorzystywany na całym świecie podczas realizacji oświetlenia rozmaitych wydarzeń artystycznych (i nie tylko), nie ma przy tym znaczenia rozmiar wydarzenia, rozwiązanie to stosuje się podczas największych koncertów i festiwali.

Podstawowe informacje o DMX512

Jedna linia DMX to razem 512 kanałów, każdy kanał może przyjąć wartość w zakresie 0-255. Takich linii, na dużych koncertach może być użytych nawet kilkaset. Oczywiście, w przypadku małych systemów używanych przez DJ'ów, lub zespoły muzyczne podczas różnego rodzaju imprez tanecznych, wesel itp., w zupełności wystarcza 1-2 linii dmx, tym bardziej, że zgodnie z zaleceniami jedna linia może obsłużyć do 32 urządzeń (reflektorów PAR, ruchomych głów, belek ledowych BAR, wytwornic dymu itd). Popularny, darmowy program FreeStyler DMX obsługuje do dwóch linii dmx (Universe 1 i Universe 2), czyli razem 1024 kanały.

Podłączenie urządzeń w DMX

System podłaczamy szeregowo, oznacza to, że przerwanie obwodu spowoduje odłączenie urządzeń za miejscem usterki. Kolejność łączenia urządzeń nie ma większego znaczenia, raczej powinniśmy zwracać uwagę na estetykę i ukrywanie plączących się kabli (chyba, że zależy nam na ich wyeksponowaniu ;) ). Urządzenia "widzą się" w systemie tylko po adresie dmx, przykładowo pierwsze w kolejności podłaczenia przewodami urządzenie, może pracować na adresie np.050, a czwarte na adresie 001. Adres dmx to jedna najważniejszych informacji niezbędnych do uruchomienia systemu, więcej na ten temat znajdziesz w dalszej części artykułu.

System wysyła sygnał w jednym kierunku, oznacza to, że sterownik nie otrzymuje informacji zwrotnej czy wszystkie urządzenia z show są podłączone. Czyli - jeśli zaprogramujemy sceny dla 4 głowic, a podłączymy tylko jedną, to będzie ona działać poprawnie (pomijając kwestie wizualne). Wyjątkiem jest tutaj system RDM stosowany w droższych modelach, pozwala ona na dwustronną wymianę informacji, np. na adresowanie i zmianę wybranych parametrów z poziomu sterownika.

Urządzenia powinno się łączyć ze sobą za pomocą dedykowanych przewodów dmx. Ze względu na to, że przesyłamy sygnał cyfrowy, przewód powinien być ekranowany i mieć impedancję w zakresie 85-150ohm. Zgodnie ze standardem powinny być użyte 5-pinowe złącza XLR, jednak w praktyce, zwłaszcza w tańszych urządzeniach są montowane 3-pinowe gniazda. Dzięki temu, w grę wchodzi również użycie przewodów mikrofonowych, co najczęściej nie powoduje błędów w działaniu systemu.
Maksymalna długość wszystkich przewodów w jednej linii to razem 300m.

Każda linia dmx, niezależnie od ilości urządzeń, powinna być zakończona Terminatorem DMX czyli wtyczką z odpowiednio wlutowanym opornikiem 120ohm, eliminuje on odbicia sygnału, które w ekstremalnej sytuacji mogą spowodować nawet zanik sygnału. W praktyce, najczęściej nie jest on konieczny, jednak dobrze mieć w swojej kablarce choć jedną sztukę do wykorzystania w kryzysowych sytuacjach.

Adres DMX

Podłączone do sterownika urządzenia pracują na określonych kanałach dmx, konkretna ilość jest opisana w instrukcji obsługi. Każdy kanał odpowiada za konkretną funkcję, np. jasność , ruch w pionie, w poziomie, stroboskop itd, a więc w zależności od możliwości urządzenia, będzie zależeć liczba wykorzystywanych kanałów. Przykładowo prosty reflektor PAR RGB zajmie przynajmniej trzy kanały oddzielnie dla koloru czerwonego, zielonego i niebieskiego, do tego mogą dojść kanały odpowiedzialne za jasność, stroboskop oraz dodatkowe funkcje jak np. programy auto lub krzywe dimmera. Ruchoma głowica będzie zajmować przynajmniej kilkanaście kanałów, a najbardziej rozbudowane urządzenia mogą przekroczyć setkę wykorzystywanych kanałów.
Dlaczego potrzebujemy tej informacji? Jest ona niezbędna do poprawnego zaadresowania urządzeń w systemie.
Każde z urządzeń należy zaadresować na pierwszy wolny kanał, pamiętając przy tym, że pojedyńcza linia dmx to razem 512 kanałów.
Przykład - musimy zaadresować 4 reflektory, każdy z nich zajmuje 7ch (kanałów), pierwsza sztuka otrzyma adres 001, druga- 008, trzecia- 015, czwarta -022
Jak widać, adres to numer kanału dmx do którego przydzielamy pierwszy kanał kolejnego urządzenia.
Można oczywiście pozostawić puste miejsce pomiędzy urządzeniami, np. zaadresować lampy z powyższego przykładu na adresy 001, 010, 020, 030, jednak niedopuszczalne jest zaadresowanie tak, że kanały na siebie nachodzą, np 001, 005, 007 itd.
Programowe sterowniki, jak FreeStyler, podczas dodawania urządzeń do okna roboczego, automatycznie przydzielają kolejnym urządzeniom pierwszy wolny adres, więc, nie ma możliwości popełnienia błędu.
Kolejnym krokiem jest zaadresowanie samych urządzeń, adres w sterowniku musi się zgadzać z tym z urządzenia. Należy przy tym zwrócić uwagę na odpowiedni tryb dmx w urządzeniu - większość modeli ma możliwość zmiany ilości zajmowanych kanałów, np. może pracować jako 10kanałow, lub jako 14kanałowe. Jeśli tryb dmx nie pasuje do tego który został użyty w bibliotece (fixturze), w programie sterującym, to spowoduje to zmianę funkcji dla konkretnego kanału (np zamiast jasności lampa będzie uruchamiać stroboskop), więc jest to bardzo istotna sprawa.
Samo zaadresowanie urządzeń sprowadza się do wybrania odpowiedniego adresu w menu urządzenia, w razie wątpliwości najlepiej zajrzeć do instrukcji obsługi. Trudniej, jeśli zamiast wyświetlacza mamy przełączniki (switche), ich odpowiednie ułożenie powoduje zaadresowanie urządzenia na właściwy adres, w takim przypadku polecam pobranie na telefon prostej aplikacji - DMX Calkulator, wpisujemy w niej wymagany adres, a na ekranie pojawia się sposób ustawienia switchy.

Sterowniki DMX

Sterowniki można z grubsza podzielić na dwie grupy:
- programy komputerowe - do uruchomienia systemu wymagają odpowiedniego interfejsu USB lub bramki Art-Net, ewentualnie dedykowanego winga, oraz, co oczywiste - komputera.
Koszt takiego systemu zależy od wymagań programu co do interfejsu dmx, np. FreeStyler, QLC, itp. współpracują z wieloma modelami, różnych producentów, gdzie ceny zaczynają się już od ok 100zł, np. AVT DMX512, (interfejs USB DMX pracujący w standardzie Enttec Open DMX), lub KWMATIK PROMYK (bramka Art-Net). Istnieją też programy które wymagają do pracy "swoich" interfejsów, np. ADJ MyDMX, Chamsys MagicQ Basic, ChamSys MagicQ PC Wing Compact. Urządzenia te odblokowują funkcje programu, należy pamiętać, że nie działają one z oprogramowaniem innych firm.
- konsole dmx - sterowniki nie wymagające zewnętrznego komputera. Z reguły droższe rozwiązania od programowych sterowników, gdzie koszt zaczyna się od kilkuset złotych, a kończy na kilkuset tysiącach złotych.
Tańsze rozwiązania mają raczej mniejsze możliwości niż sterowniki komputerowe, trudniej też się je programuje, natomiast najdroższe modele to już prawdziwe "kombajny" o potężnych możliwościach, są wykorzystywane do pracy m.in. na dużych festiwalach, np grandMA3.